Geschiedenis van de Es: het Mauritsboompje

door Ieke Vierdag

Het is het jaar 1590. Prins Maurits, zoon van Willem van Oranje, is stadhouder geworden van Overijssel, Gelderland en Utrecht. De Tachtigjarige Oorlog woedt in alle hevigheid. Willem van Oranje is vermoord, maar de strijd tegen de Spanjaarden gaat onverminderd door, nu met Maurits aan het hoofd van het leger.  

Prins Maurits heeft al veel militaire successen op zijn naam staan wanneer de Staten van Overijssel hem vragen om ook Twente te bevrijden. Dat is belangrijk omdat met de bevrijding van dit deel van het land het Staatse gebied een aaneengesloten geheel zal zijn.  

In 1597 lijkt de situatie voor het eerst echt gunstig en zal het gaan gebeuren. Op 4 augustus vertrekt Prins Maurits met een leger van zevenduizend soldaten te voet en twaalfhonderd ruiters naar het oosten. Het doel is in eerste instantie om te voorkomen dat de spaansgezinde steden in de regio nog langer bevoorraad kunnen worden via de Rijn. Maurits verwacht dat daardoor de verovering van de meer oostelijk gelegen steden makkelijker zal zijn. Er volgt een strijd bij Meurs, Groenlo en Bredervoort, waarna het leger op dinsdag 14 oktober optrekt naar Enschede, het eerste doel in Twente.  

Het weer is al een tijdlang uitermate slecht, het is een gure herfst en het regent veel. Het leger nadert Enschede vanuit Duitsland omdat de route via Haaksbergen veel te nat en zompig is om begaanbaar te zijn voor een leger.  

Op vrijdag 17 oktober schijnt echter de zon. Er wordt een kamp opgeslagen bij Epe en Gronau en de volgende dag bereikt het leger Enschede, dat zich nog diezelfde avond overgeeft. De Spaanse bezetter realiseert zich geen schijn van kans te maken tegenover Maurits’ overmacht. Plundering door het leger blijft Enschede hierdoor bespaard. Maar de stad moet wel zijn verdedigingsbolwerken afbreken en de buitengracht moet worden gedempt. (zie voor meer informatie ook de ‘Canon van Nederland’ over Enschede: https://www.canonvannederland.nl/nl/overijssel/twente/enschede/veroverd-) 

Maar waar rond Enschede heeft het leger precies zijn tenten opgezet? Het lijkt aannemelijk dat daarvoor het hogere (en dus drogere) land ten zuidwesten van de stad is gekozen: de Usseler Es. Dat is een verhaal dat al heel lang verteld wordt. Er staat een zelfs een boom op de es, waaronder Maurits zou hebben gekampeerd.  

Maar heeft het grote leger echt onder dit boompje gebivakkeerd? Of bleef het ten oosten van de stad en is alleen Maurits op onze es geweest? Of misschien zijn ze geen van allen hier geweest? 

Dr. Wim H. Nijhof, auteur van de website ‘Geschiedenis van Enschede’ vertelt dat het verhaal van Maurits’ aanwezigheid op de es bevestigd wordt in een wandelgids uit 1889. En dat ook dominee I. de Wolff er in 1948 geloof aan hechtte, zoals deze schreef in zijn boekje over de Tachtigjarige Oorlog. (zie ook “De geschiedenis van Enschede’: https://www.geschiedenisvanenschede.nl/geschiedenis-van-enschede/mauritsboompje-op-usseler-es-rustplek-voor-staatse-verspieders/)

Maar hard bewijs is er niet, helaas. Toch is het een mooi verhaal en het zou best waar kunnen zijn. Wil je zelf eens kijken wat je ervan vindt? Het boompje staat op de es, samen met een gedenksteen.